مدرنیته و تأثیر آن بر هویت‌یابی زنان در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی پارک ائل‌گلی تبریز)

اگر مدرنیته را منش و شیوة زندگی امروزی و جدید که به‌جای شیوة کهن نشسته و آن را نفی کرده است تعریف کنیم، درمی‌یابیم که دگرگونی‌های مداومی داشته و هرگز دست‌یافتنی نبوده است. این پدیده در مسیر تاریخی خود با مسئلۀ تغییر شکل شهرها و رشد شهرنشینی و پیدایش نهادهای جدید اجتماعی، حضور مردم در عرصه‌های مختلف و ایجاد نظام‌های قانونی همراه شده است. مدرنیته همۀ ابعاد زندگی را در جهان و به‌ویژه در کشورهای جهان سوم مانند ایران دگرگون کرده است. یکی از مهم‌ترین دگرگونی‌ها در شهرهای ایران حضور زنان در فضای عمومی شهری است. هدف این مقاله بررسی دگرگونی‌های شکل‌گرفته در عرصه‌های عمومی شهری، به عنوان عرصۀ تجلی مدرنیته برای پذیرش زنان است. برای بررسی این تحولات، پارک‌های شهری به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای شهری مدرن که از نتایج مدرنیته به‌شمار می‌رود، انتخاب شده است. تأکید در اینجا بر دگرگونی‌های عرفی و ساختاری حاکم بر جامعه و نیز تأکید بر انتخابی بودن حضور در عرصۀ عمومی است. به عبارت دیگر، پیدایش نهادهای مدرنی مانند دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و نیز وارد شدن زنان به بازار کار، حضور آنها در عرصۀ عمومی را تا حد زیادی اجتناب‌ناپذیر کرده است. ولی اینها نمی‌تواند تنها عوامل گریزناپذیر حضور گستردۀ زنان در عرصۀ عمومی شهری باشد؛ بلکه دگردیسی در عرف‌ها، علایق، رفتار و سبک زندگی نیز تأثیر زیادی در این حضور دارد. روش تحقیق بر اساس هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیتِ تحقیق، توصیفی - تحلیلی و از نوع پیمایشی است. برای گردآوری اطلاعات از روش‌های‌ اسنادی و پیمایشیِ پرسش‌نامه و مصاحبه و روش‌های میدانی مشاهده و تجربۀ زیسته استفاده شده است. جامعۀ آماری از طریق توزیع پرسش‌نامه و به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده از زنان استفاده‌کننده از پارک ائل‌گلی به‌صورت تخمین شخصی 196 نفر بوده است. بر اساس نتایج تحقیق، درست است که دربارۀ نحوۀ حضور زنان امروزی در فضاهای عمومی نسبت به زنان سنتی دگرگونی‌های زیادی حاصل شده است؛ زنان از «چهاردیواری» و «اندرونی» بیرون آمده‌اند و امکاناتی مانند رادیو، تلویزیون، اینترنت، ماهواره و غیره شکل‌های جدیدی از رابطه و فرصت‌های زیادی برای ارتباط با بیرون از خانه را برای آنان فراهم آورده است. با وجود این، غالب زنان استفاده‌کننده از پارک‌ها همراه خانواده به پارک می‌روند. البته درصد کمی از زنان نیز اظهار داشته‌اند که به‌تنهایی در پارک‌ها حضور پیدا می‌کنند که نشان‌دهندۀ تأثیرات پنهان مدرنیته در شکستن بسیاری از بت‌های ذهنی و ارزش‌های سنتی حداقل در بخشی از جامعه است. یعنی با وجود اینکه حضور گستردۀ زنان در فضاهای عمومی ناشی از ضرورت‌های مدرنیته است، اما بخشی از جامعۀ زنان حضور در فضاهای عمومی مانند پارک را به عنوان فرصتی برای آزادی، استقلال و هویت‌سازی مستقل از مردان برای خود می‌دانند؛ مانند کسانی که برای پرسه‌زنی، دوست‌یابی، دیده شدن و دیدن به پارک می‌روند.